Zo voorkom je schijnzelfstandigheid als zzp'er

Ben je een echte zelfstandige of werk je eigenlijk in loondienst? Die vraag staat centraal bij het thema schijnzelfstandigheid. Sinds 1 januari 2025 handhaaft de Belastingdienst weer actief op de Wet DBA. Dit betekent dat zowel jij als je opdrachtgevers risico's lopen als je onterecht als zzp'er werkt. Wat is schijnzelfstandigheid precies, hoe herken je het en - belangrijker nog - hoe voorkom je het?  

Wat is schijnzelfstandigheid? 

Schijnzelfstandigheid betekent dat je op papier als zelfstandig ondernemer werkt, maar in de praktijk eigenlijk een werknemer bent. Je hebt een KVK-nummer en stuurt facturen, maar de Belastingdienst ziet jouw werkrelatie als een verkapt dienstverband. 

Het gevolg? De opdrachtgever had eigenlijk loonbelasting en premies moeten afdragen. En jij profiteert mogelijk onterecht van fiscale voordelen zoals de zelfstandigenaftrek. 

Waarom is de Belastingdienst zo streng op schijnzelfstandigheid? 

De Belastingdienst heeft twee belangrijke redenen om streng te zijn. Ten eerste willen ze werknemers beschermen. Mensen in loondienst hebben recht op sociale zekerheid, zoals doorbetaling bij ziekte en WW-uitkering. Ten tweede gaat het om belastinginkomsten. Als iemand onterecht als zzp'er werkt, loopt de schatkist inkomsten mis. 

Je kunt het de Belastingdienst dus niet kwalijk nemen dat ze hier scherp op controleren. Sterker nog: voor echte ondernemers is het juist goed dat oneigenlijk gebruik van zzp-constructies wordt aangepakt. 

De drie criteria voor schijnzelfstandigheid 

De Belastingdienst beoordeelt of er sprake is van een arbeidsovereenkomst aan de hand van drie criteria: 

• Beloning: Je krijgt betaald voor je werk 
• Gezagsverhouding: Je opdrachtgever bepaalt hoe, wanneer en waar je werkt 
• Persoonlijke arbeid: Je moet het werk zelf uitvoeren 

Let op: sinds het Deliveroo-arrest van 2023 is het derde criterium minder belangrijk geworden. De focus ligt nu vooral op de gezagsverhouding. 

Twijfel je of je zelfstandige bent? 

Kijk dan kritisch naar je werksituatie. Er is mogelijk sprake van schijnzelfstandigheid als je opdrachtgever bepaalt wanneer en waar je werkt. Ook als je gedetailleerde instructies krijgt over hoe je je werk moet doen of niet voor andere opdrachtgevers mag werken, zijn dat duidelijke aanwijzingen.  

Een echte zelfstandige draagt risico's en investeert in eigen bedrijfsmiddelen. Als je volledig bent opgenomen in de organisatie van je opdrachtgever of al jaren voor dezelfde partij doorlopende werkzaamheden verricht, kan dat duiden op schijnzelfstandigheid. Bespreek dit soort dingen vooral met je opdrachtgever en pas waar nodig de werkrelatie aan. 

Op knab.nl vind je een handige tool die je helpt vaststellen of er in jouw situatie sprake is van schijnzelfstandigheid. 

Zeker weten of je goed zit? Je kan een fiscalist of gespecialiseerde advocaat naar je situatie laten kijken. Het is altijd beter om proactief te handelen dan af te wachten tot de Belastingdienst op de stoep staat. 

Wat zijn de gevolgen van schijnzelfstandigheid? 

Als de Belastingdienst constateert dat je schijnzelfstandig bent, heeft dat serieuze gevolgen. Voor je opdrachtgever betekent dit een mogelijke naheffing van loonbelasting en sociale premies, tot vijf jaar terug. Daarbij kan je boetes krijgen tot 100% van het nageheven bedrag. Ook is je opdrachtgever verplicht om je alsnog in dienst te nemen of de samenwerking te beëindigen. 

Een ander belangrijk gevolg is dat je mogelijk opdrachten verliest omdat opdrachtgevers geen risico meer durven nemen door jou in te huren. 

Zo voorkom je schijnzelfstandigheid 

Om schijnzelfstandigheid te voorkomen, kun je verschillende maatregelen nemen: 

• Maak duidelijke opdrachtomschrijvingen  
  Vermijd vage omschrijvingen zoals "ondersteuning afdeling" en kies voor specifieke doelen met een duidelijk eindresultaat. 
• Behoud je vrijheid in de uitvoering  
  Bepaal zelf wanneer, waar en hoe je werkt. Vermijd vaste werktijden en vaste werkplekken bij je opdrachtgever. 
• Investeer in je eigen bedrijf  
  Gebruik je eigen materialen, bouw een professionele website en zorg voor meerdere opdrachtgevers. 
• Spreek resultaatverplichtingen af 
  Richt je contract op het te leveren resultaat, niet op het aantal te werken uren. 
• Gebruik een goede modelovereenkomst  
  Een door de Belastingdienst goedgekeurde modelovereenkomst geeft extra zekerheid. 

De toegevoegde waarde van een modelovereenkomst 

Een modelovereenkomst is niet verplicht, maar biedt wel voordelen. Je opdrachtgever krijgt zekerheid dat er geen loonheffingen ingehouden hoeven te worden. Jij hebt een bewijs dat je als zzp'er werkt. En bij controle door de Belastingdienst sta je sterker. 

Het is wel belangrijk dat je in de praktijk ook echt volgens die overeenkomst werkt. Het document alleen is niet genoeg; je dagelijkse werkzaamheden moeten overeenkomen met wat er op papier staat. 

Op de website van de Belastingdienst vind je meerdere modeldocumenten die je kunt gebruiken. 

De handhaving door de Belastingdienst in de praktijk 

Sinds 1 januari 2025 handhaaft de Belastingdienst weer actief op schijnzelfstandigheid. De focus ligt daarbij op grote opdrachtgevers die veel zzp'ers inhuren. Per opdracht wordt beoordeeld of er sprake is van schijnzelfstandigheid. 

De Belastingdienst kijkt vooral naar de feitelijke situatie, niet alleen naar wat er op papier staat. Een mooi contract biedt dus geen bescherming als je in de praktijk als werknemer functioneert. 

Sectoren met verhoogd risico op schijnzelfstandigheid 

In sommige sectoren komt schijnzelfstandigheid vaker voor dan in andere. In de zorgsector is vooral aandacht voor langdurige opdrachten in ziekenhuizen of zorginstellingen. In de IT-sector gaat het vaak om ontwikkelaars die langdurig bij dezelfde klant werken. En in het onderwijs zijn zzp-docenten die volledig in het lesrooster zijn opgenomen een risicogroep. 

Als je in een van deze sectoren werkt, is het extra belangrijk om je werkrelatie goed vorm te geven en duidelijke afspraken te maken over je opdracht en vrijheid.